Çalışan hakları, işçilerin işyerinde korunmasını, adil çalışma koşullarına sahip olmasını ve yasal güvence altında çalışmasını sağlayan haklardır. Türkiye’de çalışan hakları, başta 4857 sayılı İş Kanunu, 1475 sayılı eski İş Kanunu ve ilgili yönetmelikler olmak üzere çeşitli yasal düzenlemelerle korunur. Bu haklar, işçinin işverene karşı sahip olduğu sosyal, mali ve yasal güvenceleri içerir.
Temel Çalışan Hakları
1. Eşit Davranma İlkesi
- İşveren, çalışanlar arasında ayrımcılık yapamaz.
- Cinsiyet, yaş, din, ırk veya siyasi görüş nedeniyle farklı muamele yapılamaz.
- İlgili Yasa: 4857 sayılı İş Kanunu, Madde 5.
2. Ücret Hakkı
- İşçinin çalışmasının karşılığında adil ve düzenli bir ücret alma hakkı vardır.
- Ücret, asgari ücretin altına düşemez.
- Fazla mesai, gece çalışmaları ve resmi tatillerde ek ücret ödenmesi gerekir.
- İlgili Yasa: 4857 sayılı İş Kanunu, Madde 32.
3. Fazla Mesai Ücreti
- İşçinin haftalık çalışma süresi 45 saati aşarsa, fazla mesai ücreti alma hakkı doğar.
- Fazla mesai ücreti, saatlik ücretin %50 fazlası olarak hesaplanır.
- İşçi, fazla mesai yapmayı reddetme hakkına sahiptir.
- İlgili Yasa: 4857 sayılı İş Kanunu, Madde 41.
4. Yıllık İzin Hakkı
- İşçiler, işyerindeki çalışma sürelerine bağlı olarak yıllık ücretli izin hakkına sahiptir:
- 1-5 yıl çalışanlar için: 14 gün
- 5-15 yıl arası çalışanlar için: 20 gün
- 15 yıldan fazla çalışanlar için: 26 gün
- İlgili Yasa: 4857 sayılı İş Kanunu, Madde 53.
5. Kıdem Tazminatı Hakkı
- İşçi, 1 yıldan fazla süreyle aynı işyerinde çalışmışsa ve haklı bir sebeple işten ayrılmışsa veya işveren tarafından haksız şekilde işten çıkarılmışsa, kıdem tazminatı alma hakkına sahiptir.
- Kıdem tazminatı, çalışılan her yıl için 30 günlük brüt ücret üzerinden hesaplanır.
- İlgili Yasa: 1475 sayılı eski İş Kanunu, Madde 14.
6. İhbar Tazminatı
- İşveren veya işçi, iş sözleşmesini feshetmeden önce karşı tarafa belirli bir süre önceden bildirim yapmak zorundadır.
- Bildirim süreleri:
- 6 aya kadar çalışanlar için: 2 hafta
- 6 ay - 1,5 yıl arası çalışanlar için: 4 hafta
- 1,5 - 3 yıl arası çalışanlar için: 6 hafta
- 3 yıldan fazla çalışanlar için: 8 hafta
- Bildirim yapılmazsa ihbar tazminatı ödenir.
- İlgili Yasa: 4857 sayılı İş Kanunu, Madde 17.
7. Sağlık ve Güvenlik Hakkı
- İşveren, çalışanların sağlıklı ve güvenli bir ortamda çalışmasını sağlamak zorundadır.
- İş yerinde iş güvenliği eğitimi verilmesi, koruyucu ekipmanların sağlanması ve risklerin azaltılması gereklidir.
- İlgili Yasa: 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu.
8. Haftalık Dinlenme Hakkı
- İşçilerin haftalık 45 saatlik çalışma süresini doldurduktan sonra en az 24 saat kesintisiz dinlenme hakkı vardır.
- İlgili Yasa: 4857 sayılı İş Kanunu, Madde 46.
9. Doğum ve Analık İzni
- Kadın çalışanların doğum öncesi 8 hafta ve doğum sonrası 8 hafta olmak üzere toplamda 16 hafta ücretli izin hakkı vardır.
- Çoğul gebelik durumunda bu süreye 2 hafta eklenir.
- Ayrıca, doğum sonrası çalışan kadınlara 6 ay ücretsiz izin hakkı tanınır.
- İlgili Yasa: 4857 sayılı İş Kanunu, Madde 74.
10. İş Sözleşmesinin Feshi ve İş Güvencesi
- İşveren, işçiyi işten çıkarırken geçerli bir sebep sunmak zorundadır.
- İşçi, haksız fesih durumunda iş mahkemesine başvurarak işe iade davası açabilir.
- İlgili Yasa: 4857 sayılı İş Kanunu, Madde 18.
Çalışanların Ek Hakları
1. Sendikalaşma ve Toplu İş Sözleşmesi Hakkı
- İşçiler, sendikalara üye olma ve toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptir.
- İşverenin, sendikal faaliyetler nedeniyle işçiye baskı yapması yasaktır.
- İlgili Yasa: 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu.
2. Greve Katılma Hakkı
- İşçiler, sendikalar aracılığıyla grev yapma hakkına sahiptir.
- Grev, yasalar çerçevesinde düzenlenmeli ve hak arama amacıyla yapılmalıdır.
- İlgili Yasa: 6356 sayılı Kanun.
3. Eğitim ve Gelişim Hakkı
- İşveren, çalışanlara mesleki eğitim ve gelişim fırsatları sunmakla yükümlüdür.
- İşyerindeki eğitim programları, çalışanların yetkinliklerini artırmayı hedeflemelidir.
4. Engelli ve Eski Hükümlü Çalışan Hakları
- İşyerleri, belirli bir çalışan sayısına ulaştığında engelli ve eski hükümlü çalışan istihdam etmek zorundadır.
- İlgili Yasa: 4857 sayılı İş Kanunu, Madde 30.
Çalışan Haklarının İhlali Durumunda Ne Yapılmalı?
-
İşverenle Görüşme:
- Öncelikle işverenle hak ihlali konusunda konuşarak durumu çözmeye çalışın.
-
İş Mahkemesine Başvuru:
- Hak ihlali durumunda iş mahkemesine dava açabilirsiniz. Özellikle kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve fazla mesai gibi konular iş mahkemelerinde değerlendirilir.
-
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na Şikayet:
- İşyerinde hak ihlali yaşanıyorsa, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikayette bulunabilirsiniz.
-
Sendikaya Başvuru:
- Sendikalı bir işçiyseniz, haklarınızı savunmak için sendikadan yardım alabilirsiniz.
Bu Konuda En Çok Merak Edilen Sorular
1. İşveren Fazla Mesai Ücreti Ödemezse Ne Yapılır?
Fazla mesai ücreti ödenmediğinde, işçi iş mahkemesine başvurarak bu ücretleri talep edebilir. Delil olarak bordro, tanık veya işyeri kayıtları kullanılabilir.
2. İşçi Haklı Nedenle İşten Ayrıldığında Kıdem Tazminatı Alabilir Mi?
Evet, işçi haklı nedenle işten ayrılırsa kıdem tazminatı alabilir. Örneğin, ücretin ödenmemesi veya mobbing gibi durumlar buna dahildir.
3. Çalışanlar Sendikaya Üye Olabilir Mi?
Evet, işçiler özgürce sendikaya üye olabilir ve toplu iş sözleşmesi yapabilir.
Kaynak: aslinda.com
