Ölçü birimleri, günlük yaşamımızda boy, ayakkabı numarası, marketteki meyvenin ağırlığı ve dışarının sıcaklığı gibi konuları standartlaştırarak anlamamıza yardımcı olur. Bu yazıda, ölçü birimlerinin kökenlerinden, farklı kullanım alanlarına kadar merak edilen birçok soruyu cevaplayacağız.
1. Ölçü Birimleri İnsan Vücuduyla Nasıl İlişkilidir?
Geleneksel ölçü sistemlerinde, kısa mesafe birimleri genellikle yetişkin insan vücudunun boyutlarına dayanır. Örneğin, inç (2,54 santimetre) genellikle bir başparmağın genişliğini temsil eder. Ayak (12 inç veya 30,48 santimetre) başlangıçta bir insan ayağının uzunluğuydu, ancak bugün çoğu insanın ayağından daha uzundur. Yarda (3 feet veya 0,9144 metre) İngiltere'de 3 feet uzunluğunda bir ölçüm çubuğunun adı olup, aynı zamanda burun ucundan orta parmağın ucuna kadar olan mesafeyi yaklaşık olarak temsil eder. Son olarak, bir yetişkinden kollarını yanlara doğru tamamen açmasını istediğinizde, toplam "kol açıklığı", bir uçtan diğer uca, 6 feet veya 1,83 metredir.
Diğer erken ölçüler, fiziksel aktivitelerden türetilmiştir. Örneğin, bir adım, bir lig (bir saatlik yürüme mesafesi), bir dönüm (bir gün içinde sürülen arazi miktarı) ve bir furlong (bir tarla sırasının uzunluğu). Dirsekten işaret parmağına kadar olan mesafeye dayanan bir ölçü birimi olan "ell", kumaş ölçmek için kullanılırdı ve kullanılan yere ve ölçülen malın türüne bağlı olarak 20 ila 91 inç (0,513 ila 2,322 metre) arasında değişirdi.
2. Arşın Nedir?
Antik Mısır ve Mezopotamya'da, temel uzunluk birimi arşındı ve dirsekten orta parmağın ucuna kadar olan ön kol uzunluğuna dayanıyordu. Arşın kelimesi, Latince "dirsek" anlamına gelen "cubitum" kelimesinden gelir. Bu mesafe yaklaşık 18 inç (yaklaşık 45 santimetre) civarındadır. Antik çağlarda, arşın genellikle 24 parmak veya 6 avuç içi olarak tanımlanırdı. Ancak Mısır'ın "kraliyet" veya "uzun" arşını, 28 parmak veya 7 avuç içi olarak kabul edilirdi.
3. Taşlar Ağırlık ve Ölçü Birimleri Olarak Nasıl Kullanıldı?
Babiller, taşları kullanarak ağırlık ve denge icatlarında önemli gelişmeler kaydetti. İki nesnenin ağırlıklarını karşılaştırmak yerine, her nesnenin ağırlığını bu amaçla saklanan taş setleriyle karşılaştırdılar. Şehirlerinin kalıntılarında, arkeologlar bu ince şekillendirilmiş ve cilalanmış taşlardan bazılarını bulmuşlardır. Bu taşların, dünyanın ilk ağırlık standartları olduğu düşünülmektedir. Babiller, farklı nesneleri tartmak için farklı taşlar kullanmıştır. Modern İngiliz tarihinde de aynı temel ağırlık ölçümleri için kullanılmıştır. At yetiştiriciliğinde taş ağırlığı 14 pound (6 kilogram) olarak belirlenmişti. Yün tartımında taş ağırlığı 16 pound (7,3 kilogram) olarak kullanılmıştır. Kasap ve balıkçılar için taş ağırlığı ise 8 pound (3,6 kilogram) olarak kabul edilmiştir. Britanya İmparatorluk Sistemi'ndeki tek yasal taş ağırlığı ise 14 pound'dur.
4. Kara Mili ve Deniz Mili Aynı Mesafe Midir?
Hayır, okyanusta bir mil ve karada bir mil aynı mesafe değildir. Okyanusta bir mil, deniz mili olarak adlandırılır ve 6,076 feet (1,852 metre) uzunluğundadır. Karada bir mil (veya yasal mil) ise 5,280 feet (1,609 metre) uzunluğundadır. İngiltere Kraliçesi Elizabeth I tarafından yasal mil olarak belirlenmiştir. Bu ölçüm, Romalılar tarafından belirlenen 1,000 adımın kara mili olarak kabul edilmesiyle başlamıştır.
5. Karat ve Keçiboynuzu Tohumları Nasıl İlişkilidir?
Karat (200 miligram) ağırlık birimi, mücevherlerin ölçümünde kullanılan keçiboynuzu tohumlarının ağırlığına dayanır. Tarihçiler, karat kelimesinin Arapça "fasulye" veya "tohum" anlamına gelen bir kelimeden türediğini ve bunun da aynı anlama gelen Yunanca bir kelimeden türemiş olabileceğini düşünmektedir.
6. Dönüm Neyi Ölçmek İçin Kullanılır?
Dönüm, arazi ölçümünde kullanılan bir alan birimidir. Dönüm kelimesi, bir gün içinde bir öküz takımıyla sürülebilecek arazi miktarını ifade eder. Bir dönüm, 43,560 fit kare (4,840 yarda kare) alana eşittir. Dönüm, 0.4047 hektara (4,047 metrekare) eşdeğerdir.
7. Bir Kord Neyi Ölçmek İçin Kullanılır?
Kord, yığılmış odun ölçmek için kullanılan geleneksel bir hacim birimidir. Amerika Birleşik Devletleri'nde, kord yasal olarak 4 fit (1,2 metre) genişliğinde, 8 fit (2,4 metre) uzunluğunda ve 4 fit (1,2 metre) yüksekliğinde bir odun yığını hacmi olarak tanımlanır. Adı, bir yığın odun ölçmek için kullanılan bir ip veya kordondan gelir. ABD kereste endüstrisinde, kord ayrıca kağıt hamuru ağacının ağırlık birimi olarak da kullanılır. Ağırlık, ağaç türüne bağlı olarak değişir ve çam için yaklaşık 5,200 pound (2,358 kilogram), sert ağaç için ise yaklaşık 5,800 pound olarak kabul edilir.
8. Fırıncı Düzinesi ile Standart Düzine Arasındaki Fark Nedir?
Bir düzine, 12'ye eşit bir miktar birimidir. Fırıncı düzinesi ise 13'e eşit gayri resmi bir miktar birimidir. Fırıncılar, genellikle satın alınan her düzineye bir ekstra ürün ekleyerek toplamda 13 yapar. Bu gelenek, en az 13. yüzyıla kadar uzanır ve o dönemde ekmek somunlarının ağırlıkları ve fiyatları kraliyet fermanlarıyla sıkı bir şekilde düzenlenirdi. Fırıncılar, belirtilen fiyatlarla adil ağırlık sağlamazlarsa hapse atılabilirlerdi.
9. Gnat's Eye ve Hair's Breadth Gerçek Ölçü Birimleri midir?
Evet, ancak gnat's eye ve hair's breadth, mesafe ve çapın argoya dayalı ölçü birimleridir. Tipik bir sivrisineğin gözlerinin çapları, bir saç teli kalınlığına benzer: yaklaşık 100 ila 150 mikrometre (0.0039 ila 0.0059 inç). Hair's breadth, mesafe belirtmek için kullanılan gayri resmi bir birimdir: yaklaşık 70 ila 100 mikrometre çapında olup, bir insan saçının kalınlığına benzer.
10. Beygir Gücü Nedir?
Beygir gücü, bir atın bir nesneyi çekerken uyguladığı güç oranını temsil eden bir güç birimidir. Buhar makinesinin mucidi James Watt, bu birimi tanımlamış ve bir atın tipik olarak saniyede 550 foot-pound güç üretebildiğini belirlemiştir. Bu, bir atın, bir saban veya araba gibi uygun bir makineye bağlandığında, saniyede bir foot hızla 550 pound (yaklaşık 250 kilogram) kaldırabileceği anlamına gelir. Günümüzde standart güç birimi Watt olarak adlandırılır ve bir beygir gücü yaklaşık 746 watt'a eşittir. Metrik beygir gücü ise biraz daha küçük bir birimdir: dakikada 4,500 kilogram-metre (dakikada 32,549 foot-pound) veya 0.9863 beygir gücüne eşittir.
11. Metrik Sistem Nedir?
Metrik sistem, ondalık tabanlı bir ölçü birimidir. Fransız Devrimi sırasında 1790'larda tasarlanan metrik sistem, o dönemde Avrupa'da kullanılan çelişkili ve kafa karıştırıcı geleneksel ağırlık ve ölçü sistemlerine düzen getirmiştir. Metrik sistemin getirilmesinden önce, uzunluk, arazi alanı ve ağırlık birimlerinin bir ülkeden diğerine, hatta aynı ülke içinde bölgeden bölgeye değişmesi yaygındı. Örneğin, uzunluk ayak, inç, mil, karış, arşın, el, furong, karış, çubuk, zincir ve lig gibi birimlerle ölçülebilirdi. Avrupa genelinde insanlar, birbiriyle uyumlu bir sisteme ihtiyaç duyulduğunu fark ettiler ve 1790'da Fransız Ulusal Meclisi, Bilimler Akademisi'ni basit bir ondalık tabanlı birim sistemi tasarlaması için görevlendirdi.
Metrik sistemde en yaygın kullanılan üç temel birim metre, gram ve litredir. Metre, 3.28 feet'e eşit bir uzunluk birimidir; gram, yaklaşık 0.0022 pound'a (bir kağıt klipsinin kütlesine) eşit bir kütle birimidir; ve litre, 1.05 quart'a eşit bir hacim birimidir. Sıcaklık, Celsius dereceleri ile ifade edilir; 0 derece Celsius, 32 derece Fahrenheit'e eşittir.
12. Metrik Sisteme Neden Ondalık Tabanlı Sistem Denir?
Metrik sisteme ondalık tabanlı sistem denir çünkü 10'un katlarına dayalıdır. Bir metrik birimde (örneğin kilogram) verilen herhangi bir ölçüm, ondalık basamak yerini kaydırarak başka bir metrik birime (örneğin gram) dönüştürülebilir. Örneğin, biri size 82,500.0 gram (181.8 pound) ağırlığında olduğunu söylerse, bu ağırlığı kilogram cinsinden dönüştürmek için ondalık basamağı sola üç kez kaydırabilirsiniz. Bu durumda, o kişi 82.5 kilogram ağırlığındadır.
13. Bir Hektar Ne Kadar Büyük?
Hektar (kısaltılmış ha), 10,000 metrekareye eşit bir alan birimidir ve yalnızca arazi ölçmek için kullanılır. Amerika Birleşik Devletleri'nde Ulusal Futbol Ligi (NFL) hayranıysanız ve bir hektarın ne kadar büyük olduğunu merak ediyorsanız, bir NFL futbol sahasını düşünün. Bu saha, bir kale çizgisinden diğerine neredeyse tam olarak 100 metre uzunluğundadır. Bu uzunluğun her iki tarafında bir kare hayal edin ve bir hektarlık alanı elde edersiniz. 1 kilometrekarede 100 hektar vardır, bu nedenle 1 kilometrekare, bir kenarı 10 NFL futbol sahası olan bir kare ile aynı alana sahiptir.
14. Hangi Ülkeler Metrik Sisteme Geçiş Yapmamıştır?
1960 yılında metrik sistem resmi olarak Uluslararası Birimler Sistemi (SI) olarak adlandırıldı ve şimdi dünya genelinde Amerika Birleşik Devletleri ve birkaç diğer ülke hariç her yerde kullanılmaktadır. 1790 yılında, ABD dışişleri bakanı olan Thomas Jefferson, metrik sistemin benimsenmesini önerdi ancak hiçbir zaman yaygın olarak benimsenmedi.
15. Avoirdupois ve Troy Ölçümleri Arasındaki Fark Nedir?
Troy ağırlık sistemi, öncelikle altın ve gümüş gibi değerli metallerin ölçülmesinde kullanılan bir kütle birimidir. Bir troy ons, 480 grain veya 31.1 gramdır. Avoirdupois ağırlık sistemi, değerli metaller hariç kütleyi ölçmek için kullanılan bir birim sistemidir ve pounda (yaklaşık 454 gram) dayanır. Her iki sistemde de grainin ağırlığı aynıdır: 65 miligram.
Google’da Bu Konuyla İlgili Sık Sorulan Sorular ve Cevapları
1. Ölçü birimleri insan vücuduyla nasıl ilişkilidir?
Geleneksel ölçü birimleri, insan vücudunun boyutlarına dayanır. Örneğin, inç başparmağın genişliğini, ayak ise bir insan ayağının uzunluğunu temsil eder.
2. Arşın nedir?
Arşın, dirsekten orta parmağın ucuna kadar olan uzunluğu ifade eder ve yaklaşık 18 inçtir (45 cm).
3. Taşlar ağırlık ölçü birimi olarak nasıl kullanıldı?
Babiller, ağırlıkları karşılaştırmak için taşları standart olarak kullanmışlardır. Modern İngiltere'de de belirli ağırlıklar için taş kullanılmıştır.
4. Kara mili ve deniz mili aynı mesafe midir?
Hayır, deniz mili 6,076 feet, kara mili ise 5,280 feet uzunluğundadır.
5. Karat ve keçiboynuzu tohumları nasıl ilişkilidir?
Karat, keçiboynuzu tohumlarının ağırlığına dayalıdır ve 200 miligrama eşittir.
6. Dönüm neyi ölçmek için kullanılır?
Dönüm, arazi ölçmek için kullanılan bir alan birimidir ve 43,560 fit kareye eşittir.
7. Bir kord neyi ölçmek için kullanılır?
Kord, yığılmış odun hacmini ölçmek için kullanılır ve 4x8x4 fit yığın hacmi olarak tanımlanır.
8. Fırıncı düzinesi ile standart düzine arasındaki fark nedir?
Fırıncı düzinesi 13, standart düzine ise 12 adettir.
9. Gnat's eye ve hair's breadth gerçek ölçü birimleri midir?
Evet, ancak gayri resmi ve yaklaşık ölçü birimleridir.
10. Beygir gücü nedir?
Beygir gücü, bir atın saniyede 550 foot-pound güç üretebildiğini ifade eden bir güç birimidir.
11. Metrik sistem nedir?
Metrik sistem, ondalık tabanlı bir ölçü birimidir ve metrekare, gram ve litre gibi temel birimlere dayanır.
12. Metrik sisteme neden ondalık tabanlı sistem denir?
Metrik sistem, 10'un katlarına dayalı olduğu için ondalık tabanlı bir sistem olarak adlandırılır.
13. Bir hektar ne kadar büyük?
Hektar, 10,000 metrekareye eşit bir alan birimidir ve yaklaşık olarak 100 metre uzunluğundaki bir kare alanı kapsar.
14. Hangi ülkeler metrik sisteme geçiş yapmamıştır?
ABD ve birkaç diğer ülke dışında tüm dünya metrik sisteme geçiş yapmıştır.
15. Avoirdupois ve troy ölçümleri arasındaki fark nedir?
Troy ağırlık sistemi, altın ve gümüş gibi değerli metaller için kullanılırken, avoirdupois ağırlık sistemi diğer kütle ölçümleri için kullanılır.