Türkiye'nin yakın tarihindeki en karanlık dönemlerden biri olan 12 Eylül 1980 Darbesi, kötü muamele ve insan hakları ihlalleriyle anıldı. Darbenin hazırlıkları yaklaşık 4 ay sürdü ve "Bayrak Harekatı" kod adıyla bilinen plan, 11 Temmuz 1980'de ordu komutanlarına harekete geçmeleri talimatı verildi. Ancak, Süleyman Demirel'in başbakanlığındaki hükümetin 2 Temmuz’da güvenoyu alması, darbecilerin planını erteledi. 12 Eylül sabahı, Türkiye demokrasi tarihine darbe olarak geçti.
KENAN EVREN VE DİĞER ASKERLER
Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren liderliğindeki darbeci Milli Güvenlik Konseyi, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun'dan oluşuyordu. Bu grup, tüm yetkileri ele geçirerek anayasayı kaldırdı ve TBMM'yi feshetti. Sıkıyönetim ilan edilerek sivil toplum kuruluşlarına yönelik baskılar başladı, Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki birçok dernek kapatıldı.
SİYASİ SÜRGÜNLER VE İDAMLAR
Siyasi partiler kapatıldı, Süleyman Demirel ve Bülent Ecevit Hamzakoy’a, Necmettin Erbakan ve Alparslan Türkeş ise Uzunada’ya sürgüne gönderildi. Darbeciler, idam kararlarıyla da dikkat çekti; 9 Ekim 1980'de Necdet Adalı ve Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi, 17 yaşındaki Erdal Eren'in idamı ise Yargıtay tarafından iki kez iptal edilmesine rağmen 13 Aralık 1980'de gerçekleştirildi. Kenan Evren'in "Asmayalım da besleyelim mi?" ifadesi, darbecilerin insan haklarına yaklaşımını açıkça ortaya koydu.
650 BİN KİŞİ GÖZALTINA ALINDI
Darbe döneminde 650 bin kişi gözaltına alındı, 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı. 7 binden fazla kişi hakkında idam talep edildi ve 517 kişi ölüm cezasına çarptırıldı. 50 kişinin idam kararı uygulandı, 14 bin kişi vatandaşlıktan çıkarıldı ve 30 bin kişi işinden edildi. Eğitimciler ve kültür-sanat alanındaki birçok kişi işten çıkarıldı, yaklaşık bin film yasaklandı.
YARGI SÜRECİ
Darbe anayasası 1982'de yapılan referandumla kabul edildi ve geçici 15. madde ile darbecilere ömür boyu dokunulmazlık tanındı. Ancak, bu madde 2010 referandumunda anayasadan çıkarıldı ve darbecilerin yargılanmasının önü açıldı. Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya hakkında açılan davada, 18 Haziran 2014'te ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verildi. Ancak, Evren ve Şahinkaya'nın 2015'te ölmeleri nedeniyle dava düşürüldü. Yargıtay, dosyayı yeniden ele alarak, sanıkların mal varlıklarına el konulması ve rütbelerinin geri alınması talebini reddetti.
