Kurumsal suçlar, modern dünyanın en büyük trajedilerinden bazılarına yol açmıştır. Bu suçlar, büyük şirketlerin kar hırsı uğruna nasıl insan hayatlarını hiçe saydığını, çevreyi tahrip ettiğini ve kamuoyunu yanılttığını gözler önüne seriyor. Tarihin en kötü şöhretli kurumsal skandalları, sadece finansal kayıplarla sınırlı kalmamış, aynı zamanda toplumların güvenini sarsmış ve milyonlarca insanın hayatını etkilemiştir.
Büyük tütün şirketlerinin sigara içmenin tehlikelerini gizlemesinden, Union Carbide'ın Bhopal'deki kimyasal felaketine kadar birçok büyük skandal, büyük şirketlerin halk sağlığını ve güvenliğini nasıl tehlikeye attığını göstermektedir. Enron'un muhasebe sahtekarlığı ve Arthur Andersen'ın bu sahtekarlığa göz yumması, kurumsal dünyada etik dışı uygulamaların nasıl yaygın olduğunu ortaya koymuştur. Bu skandallar, sadece bireyleri ve aileleri değil, aynı zamanda tüm toplulukları ve çevreyi derinden etkilemiştir.
Bu yazıda, 20. ve 21. yüzyılın en kötü şöhretli kurumsal suçlularını ve onların işledikleri suçları kronolojik olarak ele alacağız. Philip Morris'ten Volkswagen'e, Exxon'dan Theranos'a kadar, bu büyük şirketlerin karanlık yüzlerini ve bu skandalların trajik sonuçlarını keşfedeceğiz. Bu hikayeler, kurumsal dünyada şeffaflık ve hesap verebilirliğin önemini bir kez daha hatırlatmaktadır.
1. Philip Morris, R.J. Reynolds ve Diğer Büyük Tütün Şirketleri
1950'lerin ortalarından başlayarak yaklaşık 40 yıl boyunca, Philip Morris, R.J. Reynolds ve diğer büyük Amerikan tütün şirketleri ("Big Tobacco"), sigara içmenin tehlikeleri hakkında kamuoyunu yanıltmak için bir dezenformasyon kampanyası yürüttüler. Sigara içmenin kanser, kalp hastalığı ve diğer ciddi rahatsızlıklarla bağlantılı olduğunu gösteren kanıtlar arttıkça, bu şirketler bilimsel gerçekleri çarpıtarak kamuoyuna yalan söylediler. Tütün şirketleri, halkın zihninde şüphe uyandırarak sigara kullanımını sürdürmeyi başardılar. Bu çabalar, anlamlı düzenlemelerin onlarca yıl boyunca engellenmesine ve milyonlarca hayatın kaybedilmesine yol açtı. 1990'larda, Amerikan tütün şirketleri, 46 eyaletin başsavcıları tarafından, sigarayla ilgili hastalıkların tedavisi için yapılan Medicaid masraflarını geri almak amacıyla dava edildi ve büyük tazminatlar ödemek zorunda kaldılar.
2. Union Carbide ve Dow Chemical
2-3 Aralık 1984 gecesi, Union Carbide'ın Hindistan'ın Bhopal kentindeki bir böcek ilacı tesisinden yaklaşık 45 ton ölümcül metil izosiyanat gazı sızdı ve çevredeki şehri sardı, hemen yaklaşık 4.000 kişiyi öldürdü ve binlerce kişiyi kaçmaya çalışırken paniğe sürükledi. Nihai ölüm sayısı 15.000 ila 20.000 arasındaydı. Yarım milyondan fazla kişi ciddi sağlık sorunları yaşadı. Union Carbide yıllarca sorumluluğunu reddetti, ancak sonunda 470 milyon dolar tazminat ödemek zorunda kaldı. Şirketin CEO'su Warren Andersen, Hindistan'da adam öldürmekle suçlandı, ancak ABD, Andersen'ı Hindistan'a iade etmeyi reddetti. Bu trajik olayın ardından, Union Carbide tesisi terk etti, ancak yıllarca toksik atıkları temizlemeyi ihmal etti. Bu atıklar, yeraltı su kaynaklarını kirleterek çevre felaketine yol açtı.
3. Enron ve Arthur Andersen
Aralık 2001'de, Amerikan enerji şirketi Enron Corporation, yıllarca süren muhasebe sahtekarlığı nedeniyle iflas etmek zorunda kaldı. Enron, kötüleşen mali performansını gizlemek için muhasebe sahtekarlığı yapmıştı. Arthur Andersen adlı muhasebe firması da bu aldatmaca içinde yer aldı. Enron'un iflası, yatırımcılara ve çalışanlara milyarlarca dolarlık kayıplar yaşattı ve Arthur Andersen'in dağılmasına yol açtı. Enron skandalı, Sarbanes-Oxley Yasası'nın kabul edilmesine yol açtı. Bu yasa, halka açık şirketlerin muhasebe uygulamalarını düzenleyerek benzer sahtekarlıkların önlenmesini amaçlamaktadır.
4. Exxon
1960'larda Exxon (şimdi Exxon Mobil Corporation) bilim insanları, şirketi küresel ısınmanın ve iklim değişikliğinin gerçekliği ve tehlikeleri konusunda uyardı. Ancak, Exxon, kamuoyunu küresel ısınmanın gerçek olmadığına veya insan faaliyetlerinden kaynaklanmadığına ikna etmeye çalıştı. Exxon, iklim değişikliği inkar kampanyası yürüttü, bilimsel araştırmaları çarpıttı ve hükümet politikalarını etkilemeye çalıştı. 2015-16 yıllarında, New York ve Kaliforniya, Exxon'a karşı kamuoyunu ve hissedarlarını iklim değişikliği konusunda yalan söylemekle suçlayan soruşturmalar başlattı. Bu davalar, Exxon'un iklim değişikliği konusunda uzun yıllar boyunca halkı nasıl yanılttığını gözler önüne serdi.
5. British Petroleum (BP)
Nisan 2010'da, Meksika Körfezi'ndeki Deepwater Horizon petrol platformu patladı ve battı, 11 işçiyi öldürdü. Patlamayı takip eden birkaç ay boyunca, hasarlı kuyudan günde binlerce varil petrol sızdı ve sonunda en az üç milyon varil petrol yayıldı. Bu sızıntı, binlerce kilometrekarelik petrol birikintilerine neden oldu ve körfez boyunca plajları kirletti, yüz binlerce kuş, memeli, kaplumbağa ve diğer vahşi yaşamı öldürdü. BP, bu felaketin sorumluluğunu kabul etti ve 20.8 milyar dolar tazminat ödedi. BP'nin bu felakete yol açan ihmali, çevresel ve ekonomik yıkıma neden oldu.
6. FTX ve Sam Bankman-Fried
2022 ortalarındaki kripto para çöküşü sırasında, Sam Bankman-Fried’in FTX Trading Ltd. şirketi ayakta kalmış gibi görünüyordu, ta ki kardeş şirketi Alameda Research’ün FTX fonlarına bağımlı olduğu ortaya çıkana kadar. Bu, FTX’in aniden çökmesine ve en az 10 milyar dolarlık müşteri fonunun kaybolmasına neden oldu. Bankman-Fried, menkul kıymet dolandırıcılığı, kara para aklama ve kampanya finansmanı ihlalleri gibi birçok suçla itham edildi ve 25 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Bankman-Fried'in mahkemede savunma yapmasına rağmen, jüri tarafından suçlu bulundu.
7. Theranos ve Elizabeth Holmes
Theranos, minimal invaziv laboratuvar test hizmetleriyle tıp pratiğini devrim yaratmayı amaçlayan bir şirketti. Ancak, şirketin kurucusu Elizabeth Holmes, Theranos'un baş test cihazı olan Edison’un vaat edilen performansı sunmadığını ortaya koydu. Holmes, 2022'de yatırımcıları dolandırmaktan suçlu bulundu ve 11 yıldan fazla hapis cezasına çarptırıldı. Theranos skandalı, Silikon Vadisi'nin girişimcilik kültürünün karanlık yüzünü ortaya çıkardı ve yatırımcıların nasıl yanıltıldığını gösterdi.
8. Purdue Pharma
1990'ların başlarında başlayan opioid salgını sırasında, Amerika Birleşik Devletleri'nde uyuşturucu aşırı dozlarından 500.000'den fazla kişi öldü. Bu ölümlerin 280.000'i reçeteli opioidler, özellikle Purdue Pharma tarafından üretilen OxyContin ile ilişkilendirildi. Purdue Pharma, opioidlerin güvenli kullanımını teşvik ederek halkı ve doktorları yanıltmakla suçlandı. Purdue Pharma, OxyContin'in güvenli ve bağımlılık yapmadığını iddia ederek halkı ve doktorları yanıltmaya çalıştı. Ancak, opioid krizi, bu ilacın ne kadar tehlikeli olduğunu ve bağımlılığa yol açtığını açıkça gösterdi.
9. Volkswagen Emisyon Skandalı (Dieselgate)
2015 yılında, ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA), Volkswagen araçlarının egzoz emisyonlarını test ederken hile yapan yazılım teknolojisi (defeat devices) ile donatıldığını keşfetti. Bu cihazlar, araçların normal sürüş sırasında saldığı zararlı gazları azaltmak için emisyon azaltma ekipmanlarını geçici olarak etkinleştiriyordu. Volkswagen, bu skandal nedeniyle milyarlarca dolar ceza ödemek zorunda kaldı ve itibarı büyük ölçüde zarar gördü. Dieselgate skandalı, Volkswagen'in çevresel duyarlılık konusundaki imajını ciddi şekilde zedeledi.
