Uluslararası Adalet Divanı'na yapılan müdahillik başvurusu, Divan Statüsü'nün 63. maddesine dayanır ve taraflardan başka devletlerin katıldığı bir sözleşmenin yorumlanması durumunda bu devletlere durumu bildirme yükümlülüğü getirir. Örneğin, Güney Afrika Cumhuriyeti tarafından İsrail’e karşı açılan ve Soykırım Sözleşmesi'nin yorumlanmasını içeren davada, Sözleşme’ye taraf olan diğer ülkeler, davaya müdahillik beyanında bulunma hakkına sahiptir.
Müdahilliğin Dayanağı Nedir?
Müdahillik beyanımız, Uluslararası Adalet Divanı Statüsü'nün 63. maddesine dayanmaktadır:
"1. Uyuşmazlığın taraflarından başka devletlerin de katıldığı bir sözleşmenin yorumlanması söz konusu olduğu zaman, Yazman bu devletlere hemen durumu bildirir."
Güney Afrika Cumhuriyeti tarafından 29 Aralık 2023 tarihinde İsrail’e karşı açılan davada, Soykırım Sözleşmesi’nin çeşitli hükümlerinin yorumlanması söz konusudur. Ülkemiz, Sözleşme’ye taraf olduğundan dolayı davaya müdahillik beyanı sunma hakkına sahiptir.
Müdahillik Süreci Nasıl İşlemektedir?
Divan Kuralları’na göre, Divan müdahillik beyanını davanın taraflarına (Güney Afrika Cumhuriyeti ve İsrail) bildirerek, yazılı gözlemlerini isteyecektir. Divan, kabul edilebilirliğe ilişkin kararını, gerekirse sözlü duruşma tertip ederek verecektir.
Davanın tarafları, müdahillik beyanına ilişkin gözlemlerini yazılı olarak sunabilecektir. Yazılı taraf gözlemleri alındığında, karşı gözlemlerimizi yazılı olarak sunma hakkımız saklıdır.
UAD'deki Güney Afrika/İsrail Başvurusuna Diğer Ülkeler Müdahillik Talebinde Bulunabilir mi?
Başvuruya bugüne kadar Nikaragua, Kolombiya, Libya, Meksika, Filistin ve İspanya müdahillik talebinde bulunmuştur. Divan bu başvurularla ilgili henüz karar vermemiştir.
Müdahillik Mekanizması Başka Davalarda Uygulandı mı?
UAD Statüsü’nün 63. maddesiyle düzenlenen müdahillik müessesesine UAD önündeki diğer başvurularda da müracaat edilmiştir. Örneğin, Ukrayna ve Rusya Federasyonu arasındaki başvuruda UAD 32 müdahillik beyanını kabul edilebilir bulmuştur. Ayrıca, Gambiya ve Myanmar arasındaki başvuruda Divan yedi ülkenin müdahillik talebinin kabul edilebilir olduğunu kararlaştırmıştır.
Dava Sürecinin Ne Zaman Sonuçlanması Beklenmektedir?
Divan önündeki sürecin sonuçlanacağı tarih konusunda öngörüde bulunmak güçtür. Uluslararası Adalet Divanı’ndaki süreç, Güney Afrika Cumhuriyeti’nin 29 Aralık 2023 tarihli başvurusuyla başlamış olup, mevcut aşamada Divan, Güney Afrika Cumhuriyeti’nin davaya görüş (memorial) sunması için son tarihi 28 Ekim 2024, İsrail’in karşı görüşünü (counter memorial) sunması için son tarihi 28 Temmuz 2025 olarak belirlemiştir. Divan’ın bugüne kadarki içtihadı göz önünde bulundurulduğunda, dava sürecinin 4-5 yıl sürebileceği değerlendirilmektedir.