Hilal Bardakcı / Editör
Açık, mavi bir gökyüzünde yolculuk yapıyorsunuz... Bir anda 'pat' diye bir ses geldi ve hemen peşinden bir uyarı: Uçak türbülansa girdi, dikkat! Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Nevada Üniversitesinden havacılık tarihçisi Dan Bubb, bu tür patlamaların "temiz hava türbülansı" olarak tanımlandığını söylüyor. Ticari uçakların bazen yüksek irtifalarda uçtuğu dengesiz hava nedeniyle oluşan türbülans, kokpitteki pilotlar tarafından da görünmüyor. Uçuş güvertesinin meteoroloji radarında görünmüyor. Bubb, "Bu neredeyse saatte 60 mil hızla giden bir arabanın derin bir çukura çarpması gibi" derken, bu tür ani gelişen ve fark edilmeyen türbülansın yolcuları ve kabin ekibini sert bir şekilde sarstığını belirtiyor.
Bazen türbülanslarda yaralanmalar ve hatta ölümler meydana gelebiliyor. Tıpkı geçtiğimiz günlerde Londra-Singapur seferini yapan Singapur Havayolları'nın uçuşunda 1 kişinin öldüğü, 83 yolcunun ise yaralandığı türbülansta olduğu gibi. Bu olayın ardından birkaç havayolu firması hakkında daha türbülans haberleri peş peşe geldi. Peki, artık neden daha şiddettli türbülans oluyor?
UÇAKLARDA TÜRBÜLANS NEDEN ARTTI?
Atmosfer araştırmacılarına göre türbülansların şiddetlenmesindeki suçlu atmosferin giderek daha fazla ısınması. Yani iklim değişikliği.
Birleşik Krallık'taki Reading Üniversitesinden atmosfer bilimi profesörü Dr. Paul Williams, "Artık iklim değişikliği nedeniyle türbülansın arttığına dair güçlü kanıtlara sahibiz. Kuzey Atlantik'teki şiddetli açık hava türbülansının 1979'dan bu yana yüzde 55 arttığını yakın zamanda keşfettik." dedi. (Yüzde 55, gözlemlenen türbülansın meydana geldiği toplam sürenin arttığını ifade ediyor.)
Araştırmacılara göre ayrıca Amerika kıtasında da türbülansların arttığına dair veriler mevcut.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ TÜRBÜLANSIN ARTMASINA YOL AÇTI
Prof. Dr. Paul Williams, türbülansın giderek kötüleşeceğini vurguladığı açıklamasında, "Geleceğe yönelik son tahminlerimiz, eğer iklim beklediğimiz gibi değişmeye devam ederse, önümüzdeki yıllarda jet akımlarındaki şiddetli türbülansın 2 veya 3 katına çıkacağını gösteriyor." şeklinde öngörüde bulundu.
Ticari uçaklar, havanın daha ince olduğu ve uçuşun daha az yakıt tükettiği 31.000 ila 42.000 feet arasındaki yüksek irtifalarda uçuş yapar. Ancak güçlü atmosferik jet akımları da bu yüksekliklerde hareket eder.
Jet akımları, Dünya çevresinde dolaşan hızlı hareket eden rüzgar akımları veya hava akımlarıdır. Genellikle kıvrılır ancak saatte 275 mil hızla doğuya doğru hareket eder.
Gezegenimizde, ikisi kutup bölgelerinde ve ikisi daha düşük enlemlerde olmak üzere dört ana jet akımı (Kuzey ve Güney Yarımkürelerde, subtropikal bölgeler ile orta enlemlerin yüksek troposfer seviyesinde) vardır; örneğin biri yoğun havayolu rotalarından olan ABD ve Kuzey Atlantik Okyanusu'ndan geçer.
Ana jet akımları uçuşları etkiler; güçlü jet akışı, uçuşları Atlantik boyunca iterek seyahat sürelerini kısaltabilir ancak rüzgara karşı ters yönde uçmak uçuş süresini artırır.
Daha sıcak hava artık jet akışındaki rüzgar kesme miktarını (farklı yüksekliklerdeki rüzgar hızları arasındaki fark) artırıyor. Reading Üniversitesi, bunun "Kuzey Atlantik'te ve küresel olarak açık hava türbülansının güçlendirilmesi" olduğunu açıkladı.
TÜRBÜLANS DAHA DA KÖTÜLEŞECEK
Nevada Üniversitesinden fizik profesörü Dr. Michael Pravica'ya göre; iklim sisteminde, özellikle su kütlelerinde giderek daha fazla ısı vardır. En önemlisi, bu eklenen ısı, kaynayan suyun pirinci tencerenin etrafında itmesine benzer şekilde, konveksiyon adı verilen bir süreçte yükselir ve bu atmosferik konveksiyon hızla akan jet akımını bozabilir.
Pravica, "Daha fazla enerjiniz olduğunda daha fazla konveksiyona sahip olursunuz ve daha fazla konveksiyon, daha fazla türbülans anlamına gelir." diyerek türbülansın artma nedenini açıklıyor.
Sonucuna gelecek olursak, uçak açık hava türbülansıyla karşılaştığında, geçici de olsa hızla irtifa kaybedebilir. Bunun nedeni, uçağın aniden dengesizleşen havada bir miktar kaldırma kuvveti kaybetmesidir. Singapur Havayolları uçuşunda da önemli bir irtifa düşüşü yaşandı. Kemer takmayan yolcular kafalarını tavandaki bölmelere vurdu.
Bilim insanları, şiddetli türbülansın ve açık hava türbülansının bu yüzyılda daha da kötüleşeceğini bekliyor. Bunun nedeni, Dünya'nın ısınmaya devam etmesi ve bunun büyük ölçüde atmosferde hızla artan sera gazları tarafından körüklenmesidir. Bu, uçakların kaçınılmaz olarak uçtuğu jet akımlarındaki rüzgar kesmesini artırmaya devam edecek.
NASA, küresel ısınmayla ilgili verileri açıklayarak, "2023, modern kayıtların tutulmaya başlandığı 1880 yılından bu yana dünyanın en sıcak yılıydı ve arka arkaya geçen 10 yıl, kayıtlara geçen en sıcak 10 yıl oldu" şeklinde bilgi verdi. Bu arada, atmosferik CO2 seviyeleri şu anda en az 800 bin yıldır ve muhtemelen milyonlarca yıldır görülen en yüksek seviyeye ulaştı.