Ekonomi tartışmalarında “orta gelir tuzağı” adı verilen bir kavram çok sık tartışılmaktadır. Bu tartışmalarda; yaklaşık 10 bin dolar kişi başı gelire sahip ülkeler orta gelirli ülkeler sınıfına dâhil edilmekte ve eğer yapısal reformları yapılmaz ise Türkiye gibi ülkelerin bu gelir seviyesinde takılıp kalacağı ifade edilmektedir. Bu konuya farklı bir bakış açısı ile yaklaşarak bazı tespitlerimi sunmaya çalışacağım. Bu konuda ilginç bir kitaptan haberim oldu.
“Thetwoincome trap” yani “iki gelir tuzağı” isimli kitabı ile Elizabeth Warren, ilginç tespitlerde bulunuyor. Kitabın tam başlığı “TheTwoİncome Trap: WhyMiddle-Class MothersandFathersareGoingBroke” şeklinde. Warren'ın, kızıyla birlikte yazdığı bu kitabında, kılı kırk yararak yaptığı araştırmalar ve analizler sonucunda, kısaca şu tespitleri yapmış:
Geçmişte ailede tek bir kişi, yani evin reisi konumundaki erkek, çalışırken bir yandan da tasarruf etmek mümkündü. Fakat günümüzde hem erkek hem de kadın çalıştığı halde negatif tasarruf, yani ailenin belini bir türlü doğrultamaması, durumu söz konusudur. Warren, bu paradoksal durumu incelediği kitabında ve konuyla ilgili verdiği söyleşiler ve konferanslarda ABD özelinde cevap arıyor.
Bu kitapta geçen Amerikan toplumu ile ilgili olarak “tüketim hastalığı” konusu; doktora tezimin olan “Kapitalizm Sonrası Dönem: Malikiyet ve Serbestiyet Devri” çalışması ile çok yakından alakalıdır. Tezde kısaca; kapitalizmin tüketim alışkanlıklarını maniple ederek insanları bir çeşit “ücretli köle” haline getirdiği ve insanlığın bu tuzaktan kurtularak Bediüzzaman’ın ismini verdiği “Malikiyet ve Serbestiyet devrine” geçileceği işleniyor. Bu konu ile ilgili olarak çok sayıda makale yazdım ve yazmaya devam edeceğim. Fakat burada konuyu biraz dar kapsamlı tutarak bu sayede işin özüne inmeye çalışacağım.
Ekonomik büyümenin, sosyal gelişmenin anahtar kelimesi tasarruftur. Tasarruf kelimesine karşılık gelebilecek en doğru yaklaşım “iktisatlı olmak” kavramıdır. Bu konuya Kuran’da Araf Suresi 31. Ayette geçen “kulûveşrebû ve lâ tusrifû, innehu lâ yuhıbbulmusrifîn” yani “Yiyiniz içiniz, fakat israf etmeyin; çünkü Allah israf edenleri sevmez” emri ve yaklaşımı ile cevap arayacağız.
Bediüzzaman “İktisat Risalesinde” bu ayetin tefsirini yapmıştır. Bediüzzaman, bütün izahatını Kur'ân ve sünnete dayandırdığı için ikti¬sadî mevzuları da aynı kaynaklara istinat ederek incelemiş ve fikirlerini bu esaslara dayandırmıştır.
İktisadî mevzuların Kur'ân ve sünnete dayalı olarak izah, tahlil ve ifade edilmesi günümüzde İslâm iktisadı adı altında yapılmaktadır. Şu halde iktisadî mevzularda beyan ettiği fikirler, İslâm iktisadının tetkik ve tahlili çerçevesi içinde bulunmaktadır. Mevzuu, bu manada ele alındığı takdirde; İktisat Risalesi İslâm iktisadının bir bölümünü yani İslam’da tüketici davranışları modelini ele almaktadır.