Bir sokak röportajında önüme düşen videodan sonra yazmaya karar verdim. “Türkiye’nin ilk ili neresidir?” diye soruluyordu. Evet, “Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ili neresidir?” sorusuna vatandaş, tam 10 il saydı ve bilemedi. Bilmeleri de mümkün değildi. Çünkü alfabetik sıraya göre, son sıradaki ili bilemezlerdi. Neticesinde kimse bilemedi. Muhabir cevabı söylediğinde de inanamadı kimse. Bu tür bilgiye dayalı sokak röportajlarının çok faydalı olduğunu düşünüyorum.
Neyse konumuza dönelim…
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş süreci, Kurtuluş Savaşı’nın ardından büyük fedakârlık ve zorluklarla gerçekleşti. Yeni Türkiye’nin temellerinin atılmasında illerin belirlenmesi de önemli bir rol oynadı. Bu süreçte Türkiye’nin ilk ili belirlendi ve diğer iller de onun ardından saptandı.
ZONGULDAK TÜRKİYE’NİN İLK İLİ!
Osmanlı'nın son dönemlerinde yaşanan savaşlar, sonrasında I. Dünya Savaşı ve nihayet zaferle sonuçlanan Kurtuluş Savaşı'nın ardında Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulması büyük bir özveri ve azim gerektirdi. Bu dönemde ülkenin idaresi şekillendirilirken illerin yapısı da belirlendi. Böylelikle “Türkiye'nin ilk ili neresi?” ve “Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk şehri neresidir?” soruları da cevap bulmuş oldu. Zonguldak Türkiye'nin ilk ili olarak kayıtlara geçti ve Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki önemli çalışmalara ev sahipliği yaptı.
TEŞKİLAT-I ESASİYE KANUNU’NUN 60. MADDESİ…
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk ili olan Zonguldak, Bolu Müstakil Mutasarrıflığı’na bağlıydı. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 1920 yılında yaptığı idari düzenlemeler ile Kastamonu'ya bağlanmış, aynı yıl mayıs ayında ise mutasarrıflık düzenlenen Zonguldak, 1 Nisan 1924 tarihinde yürürlüğe giren ve sancakların kaldırılmasını içeren Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun 60. maddesine göre vilayet oldu. Böylece Zonguldak, Cumhuriyet’imizin ilk ili olma ünvanını aldı.
ZONGULDAK’TAN İKİ İL ÇIKTI
Zonguldak, 1990 yılına kadar Türkiye'nin en kalabalık ilçelerinden biri olarak biliniyordu; ancak 1990 yılında Karabük ve Bartın'ın il olmasıyla birlikte Zonguldak’ın nüfusunda belirgin bir azalma yaşandı. Bu değişiklikler, Zonguldak'ın bazı önemli ilçelerini kaybetmesine yol açtı. Nüfusun azalması, şehrin demografik yapısında da değişikliklere neden oldu.
ZONGULDAK ADI NEREDEN GELDİ?
Zonguldak adının kökeni üzerine çeşitli teoriler bulunmakta. Yaygın olarak kabul gören görüş; Fransızca kökenli "Zone Ghali" yani "Ghali bölgesi" anlamını taşıyan ifadeden geldiği yönünde. Bölge, Fransız maden şirketlerinin etkin olduğu dönemlerde bu isimle anılmış ve zamanla Zonguldak adını almış olabilir.
Şehrin ismiyle ilgili başka teori ise Rumca “küçük sandık” manasındaki "sanduka" kelimesinden türediği şeklindedir. Ancak bu ikinci teori, tarihçiler arasında daha az kabul görüyor.
Halk arasındaki bir rivayet ise sisli bir havada Zonguldak'a gelen bir gemi kaptanının, buraya "zongalık" demesi şehrin ismini belirlemiş zira "zongalık" kelimesi sazlık ve ağaçlık manasına gelir. Ayrıca Zonguldak isminin, “semer otu” anlamına gelen "zongura" kelimesinden türediği de başka bir görüş. Yerel halk tarafından kullanılan "Göldağı" sözcüğünün değişmesiyle şehrin adının ortaya çıktığı görüşünün yanında, Fransızca "jungle" kelimesinden geldiği de ihtimaller arasında. Osmanlı'da ise şehrin adı 16. yüzyılda tutulan kayıtlarda, "Songuldayık" olarak geçiyor.
BİRİNCİ İL SONUNCU OLDU
1924’te Türkiye’nin ilk ili olan Zonguldak, 1962’de ise en son il oldu. Plaka kodları, 27 Eylül 1962 tarihinde yayımlanan yönetmelikle ortaya çıktı. Plakaların iki rakamlı ilk grubu, il isimlerinin alfabetik sıraya göre dizilmesiyle aldığı sıra numarası olarak belirlendi. Yönetmelik, 24 Ekim 1962 tarihinden itibaren yürürlüğe girdi ve Zonguldak 67 plakayla en son sırada yer aldı.
Yeniden görüşmek üzere…
